عکاسی.شوخی!

قصه عکس در کشوری چون ایران بیشتر از هر چیز شبیه داستان پینوکیو است که هزار بار اشتباه می کند و گویی تا زمانی که نهنگ نبلعدش نمی خواهد آدم شود.عکاسی ما در نهاد خود دچار معضلات دهشتناکی است که تا مرتفع نشود دیگر گله گذاری هایی چون چرایی بی نظمی دوسالانه ها در برگزاری، نحوه چینش گروه اجرایی، اعلام نتایج و هزار مورد دیگر از این جنس سئوالات قابل تأمل، الزام نمی یابد.عکاسی از جمله هنرهایی بود که در جریان انقلاب ایران برخلاف بسیاری از هنرهای تجسمی در انزوا قرار نگرفت و عکاس ایرانی با پی جویی و همراهی با اعتراضات مردمی فرصت این را یافت تا پس از انقلاب مانند بسیاری از هنرهای دیگر در یک خاموشی یک دهه ای به سر نبرد.

 بنابراین هیچ گسستی در ساختار عکاسی ایران از لحظه تولدش در کارگاه قجری تا به امروز وجود نداشته است.ولی چرا همین هنر نتوانسته است جز معدودی آثار اندک و آدم های کمتر از انگشتان دست از جریان انقلاب و جنگ و اتمسفر سال های پرتنش دهه ۵۰ و ۶۰ تولید کند باز هم برمی گردد به همان نقص بزرگ.گویی عکاسی برای ایرانی تعریفی مشابه یک شوخی یا تفریح تکنولوژیک را دارد. اساساً عکاسی ایران در مقام مقایسه با دیگر شاخه های هنرهای تجسمی فاقد جایگاه و آدم های سرنوشت سازی است که امروز بتواند خود را به عنوان یک جریان مستقل معرفی نماید. البته در مباحث این گونه قیاس، ابزار مناسبی نیست اما اگر آن را با هنری چون سینما، کاریکاتور، نقاشی و جایگاه امروزی شان مورد ارزیابی قرار دهیم اعتباری هم پایه مجسمه سازی این ملک دارد.مطمئناً دوستانی هستند که تلاش های درون جامعه عکاسی ایران را به عنوان دستاورد چند دهه ای معرفی می نمایند اما مخاطب معاصر عکس را نه به پیام های ایدئولوژیک صاحبش و نه با جریان و آژانسی که درونش قرار دارد نمی شناسد. عکس برای او یک لحظه فریز شده به یاد ماندنی است که ممکن است حتی اسم صاحبش را هم نداند. ثمره دهه ها عکاسی ما امروز چیست؟
ممکن است عکاسان بسیاری خروارها نگاتیو انباشته شده را به عنوان داشته های امروز رودرروی مان قرار دهند.همان گونه که تا امروز هم این کار را کرده اند اما پاسخ به اینکه چرا این ملک کاپا، برسون، نچوی و... ندارد، و عکس های جاویدان تاریخ عکاسی ما کدامند، سئوالی است که تا جریان معاصر عکس ما پاسخی برای آن نداشته باشد راه به جایی نمی برد.پاسخ هایی چون عدم حمایت های اجتماعی و سیاسی و نبود رسانه و از این جنس نگره ها هم آنقدر موجه نیست چون همین شرایط و حتی وخیم تر از این برای شاخه های دیگر نیز وجود داشته ولی به این سرنوشت دچار نشده اند.اصولاً عکاسی ما در همه برهه های زمانی در بدو ورودش دچار یک کج پنداری است. در حالی که در همه جوامع جهان سومی عنصری برای ثبت تاریخی است در کشور ما تبدیل می شود به یک تفریح بورژوا و اگر مستشرقین و فرنگی ها نبودند معلوم نبود آیا آن تصویرهای تاریخی ثبت و ضبط می شد یا نه؟
همین نگره تفریحی ادامه می یابد به گونه ای که ما از جریانات و تعاملات اجتماعی و سیاسی و مردم شناسانه اواخر قجر و ابتدای پهلوی عکس های قابل توجه و چندانی پیش رو نداریم.پس از آن هم عکاسی به عنوان یک ابزار کمکی در خدمت مطبوعات و در کنار فیلم در ایران به سر می برد و عملاً جریان عکاسی مستقل در اواخر دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی در ایران شکل می گیرد که به خاطر فضای سیاست زده آن سال ها فوراً گرایشی ایدئولوژیک به خود می گیرد و در خدمت آرمان های مبارزاتی فاقد ارزش های زیبایی شناسانه و استنادی یک اثر هنری است.پس از انقلاب هم در ادامه همان سنت، عکاس ایرانی می پندارد که وظیفه اش انتقال یک پیام اجتماعی و سیاسی است بدون آنکه ابزارش را یک زیبایی آفرین بشناسد. این روند ادامه داشت تا احیای دوباره دانشکده های هنری و آشنایی با عکاسی معاصر. نگاه آکادمیک در آن سال ها سعی در ایدئولوژی زدایی و پاکسازی ایده آلیسم از عکاسان جوان ایرانی دارد و با آشنا کردن آنها با گرایشات جدیدتر و معاصرتر در اواخر دهه ۶۰ و ابتدای ۷۰ این فعالیت ها به ثمر می رسد و عملاً ما با دو گرایش مواجه ایم. عکاسی انتزاعی و گروهی از عکاسان مطبوعاتی ثمره سال های طلایی مطبوعاتند که تا پیش از آن در تاریخ عکاسی ما حضور نداشته اند، اما وقتی منصفانه و بی تعصب یک جمع بندی از این سال ها می کنیم، جای خالی عنصری به نام زیبایی شناسی (Esthetique) شدیداً عکاسی ما را تهدید به فنا می کند. این تحرکات فقط ثبت و ضبط بوده است بدون آنکه به عنوان یک هنر و ارزش هایی بصری، برای آن برایش کاری شده باشد.در چنین فضای بی ثباتی لزوم برپایی بی برنامه و غیرآکادمیک و فقط بر اساس تجربیات شخصی و آن هم با زمان های غیرمشخص و بدون هدف های قطعی و پایان های بدون نتیجه جز اتلاف وقت و هزینه و در ضمن انحراف و گسست و جدایی بخش هایی از عکاسی جوان به دلیل نتایج غیرقابل قبول اکثریت چه چیز دیگری می تواند داشته باشد. پیش از چنین جشن ها و مسابقات بی نتیجه ای عکاسی ایران باید به سئوالات جدی تری پاسخ دهد.چرا نهادهای فرهنگی معتبر در این سال ها در ایجاد تشکل های کاربردی عکاسی این قدر ناتوانند؟ تعیین توان پتانسیل امروز عکاسی ایران،ثمره دانشکده های هنری در این چند دهه چه بوده است؟ زیبایی شناسی عکاسی چه تفاوتی با دیگر شاخه ها دارد؟ نسبت عکاسی با دیگر هنرها چگونه است و...
تا زمانی که جایگاه و توانمندی و نواقص به درستی مشخص نشود و بر اساس داده ها کار تئوریک و پژوهشی و بازسازی آغاز نگردد روزگار عکس و عکاسی از این هم بدتر خواهد بود و بی ینال داشتن و مجله تخصصی، خانه عکس و چنین تحرکات روشنفکرانه ای این بیمار را نمی رهاند.داشتن چند عکاس توانمند در آژانس های معتبر که آنها هم خارج از چنین فضایی بر اساس آموخته های شخصی و علائق و استعدادشان و مبتنی بر یک جریان تک نفره حرکت کرده اند هیچ ارتباطی با پینوکیوی پر اشتباه ما ندارد.

شهروز نظری